I shot the Serif

Er zijn weinig mensen die op de typografie letten terwijl ze een tekst lezen. Toch heeft een goede typografie en vormgeving een enorme invloed op de leesbaarheid van de tekst. Goede typografie maakt zichzelf onzichtbaar, anders gezegd; slechte typografie is zichtbaar.

Niet alleen de keuze van de juiste letter is van belang, ook zaken als de spatiëring, woordafbreking en fontgrootte bepalen de toegankelijkheid van teksten. Er zijn duizenden lettertypes beschikbaar en nog elke dag worden er nieuwe ontworpen. Deze zijn in te delen in groepen of letterfamilies. Maar het meest relevante onderscheid dat tussen letters te maken valt, is dat tussen schreef- en schreefloze letters. Een schreef is de ‘voet’ van een letter: de verbreding die je bijvoorbeeld aan de uiteinden van een hoofdletter ‘I’ ziet.

Subtiele contrasten
De lettertypen die het prettigst te lezen zijn, zijn de klassieke lettertypen met schreven. Het kan hierbij gaan om nieuwe versies van de oorspronkelijke ontwerpen of nieuwe lettertypen die in dezelfde traditie zijn getekend. Deze lettertypen werden oorspronkelijk ontwikkeld voor lange documenten. Aan het eind van de vijftiende eeuw tot het begin van de zeventiende eeuw bestond al het drukwerk in feite uit lange documenten. Er waren toen bijna geen brochures, advertenties, visitekaartjes, verpakkingen… Er waren alleen boeken. De meningen over de oorzaak verschillen, maar uitgebreide onderzoeken hebben uitgewezen dat lange stukken tekst zich gemakkelijker laten lezen wanneer ze gezet zijn in een lettertype met schreven. Misschien zijn het de schreven zelf die het oog van de ene letter naar de ander leiden, zodat de letters automatisch tot woorden gevormd worden. Misschien speelt ook het subtiele contrast tussen dik en dun, dat ontbreekt bij de meeste schreefloze lettertypen, een rol.

Schreefloze lettertypes
In 1816 ontwierp William Caslon IV een tweelijnig Egyptisch letterbeeld waarbij hij alle schreven wegliet omdat hij er een hekel aan had. Dit lettertype was geen groot succes. Pas toen Bauhaus werd opgericht in 1919 begonnen schreefloze lettertypes populair te worden. Onder het motto ‘vorm is ondergeschikt aan functie’ werden lettertypes van alle sier ontdaan tot de meest functionele en eenvoudige fonts. Men noemt ze ook ‘monoweight’ omdat er geen verschil meer is tussen dik en dun. De lettervorm is overal even dik. Hoewel deze letter dus bewezen slechter leesbaar is, wordt hij veel toegepast. Zelfs in kranten.

De letterfamilie heeft een duidelijk modernere uitstraling en dat blijkt in veel gevallen boven optimale leesbaarheid te gaan. En over leesbaarheid gesproken… Soms meent een schrijver extra aandacht voor tekst te kunnen krijgen door deze volledig in HOOFDLETTERS te schrijven. Maar dat is moeilijker te lezen dan tekst in onderkastletters. We lezen niet letter voor letter, we lezen in woordgroepen. Als we een woord zien, herkennen we het, en gaan door naar het volgende. De vorm van een woord speelt een belangrijke rol bij de herkenning ervan. Als een woord echter geheel in kapitalen is gezet, is de vorm van het woord rechthoekig en moeten we wel naar de letters kijken. Tekst volledig in kapitalen is dus moeilijker te lezen.

De juiste verhoudingen
Een goede typografie is al met al vakwerk. Vakwerk dat weinig erkenning krijgt omdat goede typografie niet opvalt. Typografie bepaalt voor een groot deel de communicatiekracht van bijvoorbeeld boeken en tijdschriften, affiches, advertenties en dergelijke. Een goede vormgever kijkt naar het doel van de tekst. Kijkt naar de juiste verhoudingen (is de tekst geschreven met koppen, subkoppen, bodytekst, bijschriften e.d.) om vervolgens hier de typografie op aan te passen. Maar de typograaf beantwoordt ook vragen als: Op welke wijze verdeel ik mijn pagina? Kies ik twee, zes of twaalf kolommen als basis voor mijn stramien? Hoe ga ik de tekst plaatsen? De designers van Capital Advertising zetten hun tanden graag in dergelijke typografische uitdagingen. Dit geldt ook voor afstudeerder Esther van Vught, wier onderzoek de basis vormde voor dit artikel én een vaste functie bij Capital Advertising.

KAPITALEN (hoofdletters)
Toen sigarettenfabrikanten verplicht werden om heftige waarschuwingsteksten op pakjes af te drukken, deden zij dit in eerste instantie in KAPITALEN. Die typografie wordt immers het slechtst gelezen. Er moest aanvullende regelgeving van de overheid komen om de teksten leesbaar op de pakjes te krijgen.